Voor deze polyvagaal theorie is het handig om eerst de basis van het autonome zenuwstelsel te behandelen. Het zenuwstelsel in een notendop: Het autonome zenuwstelsel is verantwoordelijk voor het regelen van alle processen in je lichaam zodat je kunt overleven. Denk aan je hartslag, ademhaling, bloedsomloop en spijsvertering. Ook wanneer er een dreiging is, helpt je autonome zenuwstelsel, wat bestaat uit een sympathisch (vergelijkbaar met het gaspedaal) en een parasympatisch deel (vergelijkbaar met een parachute of een rempedaal) je.
Vechten, vluchten, bevriezen. Een voorbeeld uit het dierenrijk:
Als een leeuw honger heeft en een zebra in het oog krijgt, dan zal de zebra het op een lopen zetten om de kans op overleven te vergroten. Het gaspedaal wordt dus ingedrukt waardoor de zebra kan vluchten. Dit is naast het vechten een primaire reactie op gevaar. Wanneer de zebra met succes ontkomen is aan de jacht van de leeuw, dan komt hij weer tot rust en kan hij herstellen van deze levensbedreigende situatie. Verantwoordelijk voor deze rust en dit herstel is de parasympaticus.
Een klein zebraatje zal in eerste instantie ook wegrennen/vluchten, maar omdat hij nog klein is kan hij niet zo snel rennen als zijn ouders. Als de leeuw hem inhaalt zal zijn zenuwstelsel overgaan van vluchten op een nieuwe strategie, namelijk bevriezen. Een slap, stil dier is minder interessant voor de leeuw, waarmee de overlevingskansen van het zebraatje toenemen.
Tot niet zo lang geleden werden vechten, vluchten en bevriezen in hetzelfde hokje geplaatst, als zijnde een reactie waar het gaspedaal verantwoordelijk voor is. Maar het is natuurlijk wel vreemd dat het gaspedaal een remreactie (bevriezen) teweeg zou kunnen brengen.
Dat vond Stephen Porges, de grondlegger van de polyvagaal theorie, ook. In zijn onderzoek speelt de nervus vagus, ook wel de 10e hersenzenuw genoemd, de hoofdrol. De nervus vagus is een dikke zenuw die door je hele lichaam zwerft en die voornamelijk informatie vanuit je lichaam omhoog stuurt naar je brein en in mindere mate informatie vanuit je brein omlaag stuurt naar je lichaam.
De nervus vagus bestaat uit twee takken: een ventrale tak, die loopt aan de voorkant van het lichaam en die de bovenste helft van je lichaam bestuurd, en een dorsale tak, die loopt aan de achterkant van je lichaam en die verantwoordelijk is voor je onderlichaam. De scheidslijn wordt gevormd door je middenrif.
De nervus vagus wordt gerekend tot het parasympatische zenuwstelsel, het rempedaal. De ventrale en dorsale tak zorgen respectievelijk voor rust en herstel en sociale interactie en de bevriezingsreactie.
Wat betekent dit concreet?
Door de dag heen kun je je verschillend voelen. Als je ontspannen bent dan voel je je veilig en zoek je makkelijker contact met andere mensen. Dit regelt de centrale tak van de nervus vagus. Als je in een stressvolle situatie komt, dan kun je gevoelens van angst of boosheid ervaren. Dit regelt het gaspedaal, de sympaticus. Als je je niet uit de situatie kunt redden door te vluchten of te vechten, dan kan je zenuwstelsel overgaan tot bevriezen, wat eruit kan zien als naar je hoofd schieten, dissociëren, weinig tot niks meer voelen en het gevoel er niet echt te zijn.
Voor ons moderne mensen is het sociaal vaak niet wenselijk om weg te rennen uit een situatie of uit te vallen tegen een ander, waardoor we sneller overgaan naar een reactie die valt in de categorie bevriezen. Dit is niet erg, ons lichaam is erop toegerust, maar het is wel een staat waar je het beste niet te lang in verblijft, omdat het de processen in je lichaam lamlegt. We willen dan dus liever de centrale tak van de nervus vagus weer online krijgen.
Dit kan echter spannend zijn, omdat er bij het ‘ontdooien’ vanuit de bevroren staat, weer voelbaar kan worden, wat er gebeurde voordat je bevroor, inclusief die gevoelens van angst en frustratie. Omdat dat spannend kan zijn, kun je weer terugschieten naar bevriezen, omdat niks voelen veiliger lijkt dan de emoties en bijbehorende lichaamssensaties voelen. En dat terwijl het ervaren van die gevoelens je weer terug kan brengen naar de staat van rust en herstel.
Daarbij kun je allerlei fysieke en mentale klachten ontwikkelen als je lange tijd in de vecht, vlucht of bevriesbaar staat, zoals vermoeidheid, moeilijk kunnen ontspannen, rugklachten, depressiviteit etc.
Hoe kun je dan die rust en herstel staat bereiken?
Hierboven kon je al lezen dat de nervus vagus door je hele lichaam loopt en voornamelijk informatie van je lichaam doorstuurt naar je brein. En daar zit de oplossing: door de ventrale tak van de nervus vagus op verschillende manieren fysiek te stimuleren kan er een signaal van veiligheid naar je brein worden gezonden, waardoor het alarmsysteem in je lichaam, wat misschien al jaren hoorbaar of onhoorbaar staat te loeien, eindelijk weer uitgeschakeld kan worden.
En dat kan een wereld van verschil maken in hoe je je leven ervaart, met less stress
Ga naar: Stress Less, een programma om je nervus vagus te ondersteunen en meer ontspanning te ervaren.